ویژه بزرگداشت علامه حلی رحمه الله علیه

 روز بیست و یکم محرم مصادف با رحلت بزرگ مرجع جهان تشیع، علامه حلی است. لذا ضروری است تا به معرفی مختصر این عالم وارسته پرداخته شود.

وی در شب جمعه ۲۹ رمضان ۶۴۸ قمری، برابر ۹ دی ۶۲۹، در شهر حله به دنیا آمد. نیاکان او از طرف پدر به اهلِ مطهر که خاندانی اهل تقوا و دانش بوده‌اند می‌رسد و همچنین از طرف مادر با محقق حلی که دایی او بوده پیوند دارد. او چند سال بیشتر نداشت که با راهنمایی پدرش برای یادگیری قرآن به مکتب می‌رود و خواندن و نوشتن را در مکتب می‌آموزد ولی به این مقدار راضی نشده و نزد استادی بنام محرم رفته و کتابت خط را بخوبی نزد او فرامی‌گیرد سپس مقدمات و ادبیات عرب و علوم فقه، اصول فقه، حدیث و کلام را نزد پدرش شیخ یوسف سدید الدین و دایی‌اش محقق حلی می‌آموزد، او در ادامه علوم منطق، فلسفه و هیئت را نزد اساتید دیگرش بویژه خواجه نصیر الدین طوسی می‌آموزد و قبل از رسیدن به سن بلوغ به درجه اجتهاد نایل می‌شود و به ‌سبب کسب فضیلت‌های بسیار در سن کم در نزد خانواده و دانشمندان به جمال الدین مشهور می‌شود.

مرجعیت شیعیان

پس از مرگ محقق حلی در سال ۶۷۶ قمری که مرجعیت شیعیان را برعهده داشت، شاگردان وی و دانشمندان حله، به علامه حلی روی آورده و او را برای زعامت و مرجعیت شیعه انتخاب کردند لذا او در سن ۲۸ سالگی زعامت و مرجعیت شیعیان را بر عهده گرفت.

ورود به ایران

تاریخ دقیق ورود او به ایران مشخص نیست اما احتمالاً سالهای بعد از ۷۰۵ قمری بوده است که او به دعوت الجایتو از پادشاهان سلسله ایلخانیان که حاکم بر ایران بودند به ایران دعوت می‌شود و در مجلسی به مناظره با دانشمندان مذاهب فقهی چهارگانه اهل سنت از جمله خواجه نظام الدین عبدالملک مراغه‌ای می‌پردازد و موفق به شکست آنان می‌شود. پس از این جلسات ولایت و امامت علی بن ابیطالب و مذهب شیعه در نزد پادشاه اولجایتو به اثبات رسیده و وی مذهب شیعه را برمی‌گزیند و نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغییر می‌دهد و تشیع را در ایران رواج می‌دهد. که از آن روز تا زمان مرگ سلطان محمد خدابنده علامه در ایران می‌ماند و به نشر معارف و فرهنگ تشیع می‌پردازد. در تمامی مسافرت‌ها ملازم وی می‌شود و به پیشنهاد سلطان، مدرسه سیاری از خیمه و چادر ساخته می‌شود که در تمام مسافرت‌ها حمل شده و در هرکجا که کاروان اقامت می‌کرده علامه به تدریس و مباحثه مشغول می‌شده است.

بازگشت به حله و وفات

علامه حلی پس از مرگ سلطان محمد خدابنده در سال ۷۱۶ قمری به شهر حله بازگشت و تا آخر عمر در آنجا اقامت کرد و به تدریس و تربیت شاگرد مشغول بود.و اساتید علامه حلی در راه کسب علوم اسلامی و غیره اساتید بسیاری را تجربه نمود و در نزد آنان تلمذ کرد که برخی از آنها عبارتند از:

شیخ یوسف سدید الدین (پدرعلامه)، محقق حلی(دایی علامه)‏، سید رضی الدین علی بن طاووس‏، سید احمد بن طاووس‏، خواجه نصیر الدین طوسی،‏ یحیی بن سعید حلی، مفیدالدین محمد بن جهم حلی، کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی، محمد بن محمد بن احمد کشی و …..

شاگردان

علامه حلی به خاطر برخورداری از اساتید بنام، دارای مراتب علمی بالا گردید و به شهرت رسید لذا بسیاری از طالبان علم به سوی او رجوع کردند و به افتخار شاگردی ایشان نائل آمدند که تعداد شاگردان او را تا پانصد نفر هم گفته اند. مهمترین شاگردان او عبارتند از:

فخرالمحققین محمد بن حسن بن یوسف حلی (فرزند علامه)، سید عمیدالدین عبدالمطلب (خواهرزاده‌ علامه)، سید ضیا الدین عبدالله حسینی اعرجی حلی (خواهرزاده‌  علامه)، تاج الدین سید محمد بن قاسم حسنی مشهور به ابن معیه‏، رضی الدین ابوالحسن علی بن احمد حلی، قطب الدین رازی،و …..

تألیفات و آثار علمی

این عالم بزرگ به تسلطش بر علوم مختلفه در اکثر رشته های مرسوم آن زمان دارای تألیفات است. بنابراین آثار ایشان را در چند بخش می توان معرفی کرد:

آثار فقهی

1.      منتهی المطلب فی تحقیق المذهب

2.      تلخیص المرام فی معرفة الأحکام

3.      غایة الأحکام فی تصحیح تلخیص المرام

4.      تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة

5.      مختلف الشیعة فی أحکام الشرعیة

6.      تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین

7.      تذکرة الفقهاء

8.      قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام

9.      مدارک الأحکام

10. نهایة الاحکام فی معرفة الاحکام

11. المنهاج فی مناسک الحاج

12. تسبیل الاذهان الی احکام الایمان

13. تسلیک الافهام فی معرفة الاحکام

14. تنقیح قواعد الدین

15. تذهیب النفس فی معرفة المذاهب الخمس

16. المعتمد فی الفقه

17. رسالة فی واجبات الحج و ارکانه

18. رسالة فی واجبات الوضو و الصلوة

19. قواعد الاسلام

20. ارشاد الاذهان فی احکام الایمان

آثار اصولی

1.      النکة البدیعة فی تحریر الذریعة

2.      غایة الوصول و ایضاح السبل

3.      مبادی الوصول الی یعلم الاصول

4.      تهذیب الوصول الی علم الاصول

5.      نهایة الوصول الی علم الاصول

6.      منتهی الوصول الی علمی الکلام و الاصول

آثار کلامی و اعتقادی

1.      منهاج الیقین

2.      کشف المراد

3.      انوار الملکوت فی شرح الیاقوت

4.      نظم البراهین فی اصول الدین

5.      معارج الفهم

6.      الابحاث المفیدة فی تحصیل العقیدة

7.      کشف الفوائد فی شرح قواعد العقائد

8.      تسلیک النفس الی حظیرة القدس

9.      نهج المسترشدین

10. مناهج الهدآیة و معارج الدرآیة

11. منهاج الکرامة

12. نهایة المرام

13. نهج الحق و کشف الصدق

14. الالفین

15. باب حادی عشر

16. اربعون مسألة

17. رسالة فی خلق الاعمال

18. استقصاء النظر

19. رسالة السعدیة

20. رسالة واجب الاعتقاد

21. اثبات الرجعة

22. الایمان

23. رسالة فی جواب سئوالین

24. کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین علیه السلام

25. جواهر المطاب

26. التناسب بین الاشعریه و فرق السوفسطائیه

27. المبحاث السنیه و المعارضات النصریه

28. مرثیه الحسین علیه السلام

آثار حدیثی

1.      استقصا الاعتبار فی تحقیق معانی الاخبار

2.      مصابیح الانوار

3.      الدرر و المرجان فی الاحادیث الصحاح و الحاسن

4.      نهج الوضاح فی الاحادیث الصحاح

5.      جامع الاخبار

6.      شرح الکلمات الخمس لامیرالمؤمنین علیه السلام

7.      مختصر شرح نهج البلاغه

8.      شرح حدیث قدسی

آثار رجالی

1.      خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال

2.      کشف المقال فی معرفة الرجال

3.      ایضاح الاشتباه

آثار تفسیری

1.      نهج الایمان فی تفسیر القرآن

2.      القول الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز

3.      ایضاح مخالفة السنة

آثار فلسفی و منطقی

1.      القواعد و المقاصد

2.      الاسرار الخفیة

3.      کاشف الاستار

4.      الدر المکنون

5.      المقامات

6.      حل المشکلات

7.      ایضاح التلبیس

8.      الجوهر النضید

9.      ایضاح المقاصد

10. نهج العرفان

11. کشف الخفاء من کتاب الشفاء

12. مراصد التدقیق و مقاصد التحقیق

13. المحاکمات بین شراح الاشارت

14. ایضاح المعضلات من شرح الاشارات

15. نور المشرق فی علم المنطق

16. الاشارات الی معانی الاشارات

17. بسط الاشارت

18. تحریر الابحاث فی معرفه العلوم الثلاثه

19. تحصیل الملخص

20. التعلیم التام

21. شرح القانون

22. شرح حکمه الاشراق

23. القواعد الجلیه

آثار دعا و مناجات

1.      الادعیة الفاخرة المنقولة عن الائمة الطاهرة

2.      منهاج الصلاح فی اختصار المصباح

آثار ادبی

1.      کشف المکنون من کتاب القانون

2.      بسط الکافیة

3.      المقاصد الوافیة بفوائد القانون و الکافیة

4.      المطالب العلیة

5.      لب الحمکة

6.      اشعار در موضوعات مختلف و قصیده ای بلند درباره دانش و مال

آثار متفرقه

1.      آداب البحث

2.      جوابات المسائل المهنائیة الاولی

3.      جوابات المسائل المهنائیة الثانیه

4.      جواب السوال عن حکمه النسخ

5.      وصیتنامه

6.      الغریة

7.      مسائل سید علاالدین

وفات و مدفن

سرانجام  این فخر جهان تشیع در ۲۱ محرم ۷۲۶ قمری در سن ۷۸ سالگی درگذشت و بدن مطهرش را برای دفن در حرم علی بن ابی‌طالب به نجف اشرف انتقال داده و در آن مکان مقدس به خاک سپرده شد.